ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ – ΞΕΠΕΡΑΣΜΕΝΕΣ Ή ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ;

Στο μυαλό μας, όταν ακούμε αγροτικές φυλακές, ίσως μας έρχεται  η εικόνα των κρατουμένων που φορούν  ριγέ στολές, είναι δεμένοι  με βαριές αλυσίδες, δουλεύουν κάτω από το καυτό ήλιο και φυλάσσονται με το βούρδουλα.  Στερεότυπη αλήθεια που απέχει πολύ από τη σημερινή πραγματικότητα άλλα έχει μια ιστορική βάση.

Οι αγροτικές φυλακές διαφέρουν από τις συμβατικές και θεωρώ ότι το ζητούμενο, σε αυτού του τύπου φυλακές, δεν είναι ο εγκλεισμός και η τιμωρία αλλά ο σωφρονισμός και η επανένταξη.  Προσφέρουν απασχόληση, εργασιοθεραπεία, επαγγελματικό προσανατολισμό και διέξοδο, ενώ έχει παρατηρηθεί ότι  οι αποδράσεις περιορίζονται, ελαχιστοποιούνται  τα πειθαρχικά παραπτώματα, μετά την αποφυλάκιση  μειώνονται  οι ποινικές υποτροπές .

Στην Ελλάδα ο θεσμός των αγροτικών φυλακών θεσπίστηκε το 1925. Από απαλλοτρίωση μοναστηριακών εκτάσεων και αγροκτημάτων δημιουργήθηκαν οι πρώτες αγροτικές φυλακές:

·         Τίρυνθας, Κασσαβέτειας, Βίδου (1925)

·         Άσσου (1927)

·         Αγιάς (1929)

·         Λειβαδίου (1931)

·         Κασσάνδρας (1930, απαλλοτρίωση του μετοχιού της μονής Σταυρονικήτα στο Αγ. Όρος)

Η Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας (σήμερα Αγροτικές Φυλακές), την οποία ίδρυσε ο Ιωάννης Καποδίστριας.

    Ο γεωπόνος Γεώργιος Μαυρογένης αναφέρει στα απομνημονεύματα του, ότι στις αγροτικές φυλακές Αγυιάς Χανίων όπου υπηρέτησε το 1936, «είχαν  εκτάσεις που ανέρχονταν σε 800 περίπου στρέμματα, τα περισσότερα των οποίων ήταν ποτιστικά. Υπήρχε μικρή έκταση με καλλιέργεια αμπέλου Επιτραπέζιας ποικιλίας, μερική έκταση βοσκοτόπου και το υπόλοιπο για καλλιέργεια λίγων δημητριακών (σιτάρι, βρώμη, κριθάρι), αρκετών εσπεριδοειδών κ.λ.π. δένδρων και τα υπόλοιπα για λαχανοκομία. Εις τις φυλακές ήταν ανεπτυγμένη και η κτηνοτροφία, περί τα 100 πρόβατα, αγελάδες, χοίροι, κότες και κουνέλια». Τα προϊόντα που παράγονταν στις φυλακές χρησιμοποιούνταν κυρίως για την διατροφή του προσωπικού, των φυλακισμένων και των ζώων των φυλακών. 

Η υπηρεσία του άρεσε πολύ διότι είχε πλήρη ελευθερία για την εκλογή των καλλιεργειών. Φρόντιζε για την αντικατάσταση των ζώων δια νέων εξευγενισμένων ατόμων προς καλυτέρευση των υπαρχόντων.

Την χρονιά 1957-58,  σύμφωνα με στοιχεία, αγροτικά καταστήματα με 100 κρατούμενους παρήγαν σε οκάδες 511.000 δημητριακά, 11.000 ελαιόλαδο, 15.000 σταφύλια, 13.000 κρέας κλπ. Σύμφωνα με στοιχεία των Τριανταφυλλίδη – Κατωπόδη οι κρατούμενοι την ίδια χρονιά λάμβαναν χρηματική αμοιβή 5 δραχμές ημερησίως.

Σήμερα λειτουργούν τα Αγροτικά καταστήματα Κράτησης:

·         Κασσάνδρας

·         Νέων Κασσαβέτειας

·         Τίρυνθας

·         Αγιάς

«Στις αγροτικές φυλακές ο χώρος και οι όροι διαβίωσης είναι διαφορετικοί. Εδώ είδα πράσινο, πουλιά, φύση. Η αυτοταπείνωση με τη συναναστροφή μου με τα ζώα με ελευθέρωσαν. Όταν γεννιούνται τα μικρά, τα φυσώ στο στόμα και το μοσχαράκι παίρνει τις πρώτες ανάσες από τις βλέννες που έχει. Έχω κάνει 136 γεννήσεις ζώων. Μοναδική εμπειρία...» τα παραπάνω είναι τα λεγόμενα ενός  φυλακισμένου στην αγροτική Φυλακή Κασσαβέτειας. όπως αναφέρεται  στη διδακτορική διατριβή του Παναγιώτη Σχίζα.

Οι αγροτικές φυλακές Κασσάνδρας, σε συνεργασία  με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εφαρμόζουν  πρακτικές  εξοικονόμησης ενέργειας και  βελτίωσης στην αειφόρο χρήση ενέργειας. Για αυτές τις δράσεις  απέσπασαν το χάλκινο βραβείο στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου «Ευρωπαϊκό βραβείο αειφόρου ενεργειακής ανάπτυξης σωφρονιστικών ιδρυμάτων- European Substainable Energy Awards for Prisons (E-SEAP)», όπως αναφέρει το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Οι Αγροτικές Φυλακές, όμως έχουν απαξιωθεί τα τελευταία χρόνια. Με το επιχείρημα της αποσυμφόρησης των υπόλοιπων φυλακών και στο όνομα της κρίσης, τμήματά τους μετατρέπονται σε κλειστές φυλακές, αγροτικές εκτάσεις που τους ανήκουν ξεπουλιούνται (915 στρέμματα στις φυλακές Κασσάνδρας).

Η αναβάθμιση των Αγροτικών φυλακών μπορεί να βοηθήσει στη κατεύθυνση μιας λογικής σωφρονισμού των κρατουμένων, να βοηθήσει οικονομικά τον κρατικό προϋπολογισμό,  αφού τις καθιστά αυτάρκεις διατροφικά και να μειώσει τα λειτουργικά τους έξοδα.  Πέρα όμως από τα οικονομικά οφέλη στις αγροτικές φυλακές ο κρατούμενος εκπαιδεύεται, δημιουργεί, παράγει, επεξεργάζεται τα προϊόντα, προσφέρει, συνεργάζεται, κοινωνικοποιείται, βάζει στόχους, ονειρεύεται, ελπίζει και φυσικά βγαίνει από τη φυλακή με άλλα εφόδια και άλλες προδιαγραφές ζωής.

Διεθνή παραδείγματα καλής διαχείρισης αγροτικών φυλακών είναι πάρα πολλά. Στο μεγαλύτερο σωφρονιστικό ίδρυμα του Μισισιπή, το «Parchman Farm», χρειάστηκαν 600.000 ανθρωποώρες το 2012 για να φυτευτούν  πάνω από 5.700 στρέμματα στα λαχανικά, ρύζι, καλαμπόκι, σιτάρι, σόγια  και να παράγουν πάνω από δύο τόνους λαχανικών αξίας άνω των $ 1.300.000 και σχεδόν μισό εκατομμύριο αυγά. Εξαιρετικά επίσης οργανωμένες οι αγροτικές φυλακές της Οκλαχόμα, παράγουν ή επεξεργάζονται  £ 723.000 του βοείου κρέατος, £ 115.000 από χοιρινό, £ 1.445.000 επεξεργασμένου κρέατος, και 568,000 γαλόνια γάλα, μαζί με 7.500 τόνους σανού και 4.500 τόνους ζωοτροφών, σε ένα τυπικό χρόνο. 

Η σύνταξη ενός προγράμματος εκμετάλλευσης των εκτάσεων σίγουρα δεν είναι εύκολη υπόθεση για να είναι βιώσιμο και επηρεάζεται πλήρως από την τοποθεσία, τους πόρους, τη ζήτηση, τη διάθεση των προϊόντων, το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό κλπ. Ο εκσυγχρονισμός της παραγωγής είναι επιβεβλημένος αλλά και η  στελέχωση των αγροτικών φυλακών με σοβαρές γεωτεχνικές υπηρεσίες μπορεί να οδηγήσουν σε παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας λαχανικά, φυτά μεγάλης καλλιέργειας, εναλλακτικές καλλιέργειες, δασικές καλλιέργειες, ζωικά προϊόντα, αλλά γιατί όχι  επεξεργασία και τυποποίηση των παραγόμενων προϊόντων.

 Τα παραπάνω μπορεί να φαίνονται ουτοπικά, αν το δει κανείς με μια λογική ισοπέδωσης, πιστέψτε με όμως δεν είναι. Μπορεί να μην έχει διαμορφωθεί στο δημόσιο τομέα αντίστοιχο μοντέλο διαχείρισης αγροτικής παραγωγής, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν είναι εφικτό. Η τεχνογνωσία υπάρχει, η οργάνωση αναγκαία, η πολιτική βούληση απόλυτα απαραίτητη. 

Η ιδέα των αγροτικών φυλακών ίσως να θεωρείται παρωχημένη  και να μην είναι το μοντέλο που θα βελτιώσει το σωφρονιστικό μας σύστημα, ίσως οι καλλιτεχνικές φυλακές ή οι φυλακές δεύτερης ευκαιρίας να μπορούσαν να φέρουν επίσης καλά αποτελέσματα. Δεν είμαι ειδική για να το κρίνω. Εκείνο όμως που δε χρειάζεται να είμαι ειδική για να το κρίνω, είναι ότι οι Φυλακές τύπου Γ, δεν αποτελούν ένα σύγχρονο μοντέλο σωφρονισμού και επανένταξης των κρατούμενων, μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσουν στην κοινωνία που ζούμε, μια κοινωνία που θα πρέπει να μάθει να σέβεται τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, για να μπορεί να το εισπράξει θετικά, ανταποδοτικά.

«Δεν μπορεί κανείς να εκπαιδεύει έναν άνθρωπο για την ελευθερία κάτω από συνθήκες εγκλεισμού»  Alexander Paterson

κείμενο

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου
Φωτογραφίες από το διαδίκτυο

Κριτική βιβλίου από τον Γιάννη Σπαντιδάκη

ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΚΗΠΟΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Συγγραφείς                        ΙΩΑΝΝΗΣ .Α.ΤΣΑΛΙΚΙΔΗΣ – ΟΛΓΑ Χ. ΜΠΑΚΙΡΤΖΗ

Εκδόσεις                              ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

 Η αρχιτεκτονική τοπίου είναι μια πολυδιάστατη  δραστηριότητα που γνωρίζει τα τελευταία χρόνια εξαιρετική ανάπτυξη στην παγκόσμιο χάρτη των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών  και  έχει προσελκύσει πολλούς ειδικούς και μη , να ασχοληθούν με αυτήν άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε μόνο για λόγους εμπορικότητας , επαγγελματικής καταξιώσεως  και κοινωνικής προβολής. Δυστυχώς οι περισσότεροι την θεωρούν ως μια μορφή απλής διακοσμητικής τεχνικής εξωτερικών χώρων χωρίς να εμβαθύνουν στις πολλαπλές γνώσεις που απαιτούνται για ένα  επιτυχημένο αποτέλεσμα, επιτυχημένο από αρχιτεκτονικής , πολιτισμικής , βιολογικής αλλά και λειτουργικής απόψεως. Στα πολύμορφα χαρακτηριστικά του αντικειμένου αυτού αναφέρεται και η πολύ πλούσια διεθνής βιβλιογραφία ενώ αντιθέτως η ελληνική υστερεί . 

Την έλλειψη αυτή έρχεται να καλύψει η ογκώδης ( 460 σελίδων ) έκδοση ΤΟΠΙΑ ΚΑΙ ΚΗΠΟΙ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ των Ι. Τσαλικίδη και Ο.Μπακιρτζή εκ των οποίων ο πρώτος , καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Τοπίου στο ΑΠΘ μας έχει δώσει στο παρελθόν πολλά συγγραφικά δείγματα της εγκυρότητας και του πλούτου των γνώσεων και της εμπειρίας του. 

Η αναδρομή στην ιστορία της τέχνης του κήπου που αποτελεί και το κύτταρο από το οποίο προέκυψε και αναπτύχθηκε η Αρχιτεκτονική τοπίου ξεκινά από την Μεσοποταμία το 3000 π.Χ. με τον κήπο να αποτελεί μια μετεξέλιξη της τροφοσυλλεκτικής δραστηριότητας του ανθρώπου σε ωφελιμιστική καλλιέργεια προϊόντων πάσης χρήσεως για την καθημερινή επιβίωση. Ο πρωτόγονος άνθρωπος αρχίζει να αναζητεί αφενός την βελτίωση του περιβάλλοντος όπου ζει και δραστηριοποιείται και αφετέρου να προβάλλει και να λατρεύει με κάθε τρόπο όλα τα φυσικά στοιχεία που του προκαλούν τον θαυμασμό. Τα γεωμετρικά σχήματα και η τακτική διάταξη των φυτών είναι τα χαρακτηριστικά των πρώτων κήπων που συνεχώς εξελίσσονται ακολουθώντας την πνευματική, οικονομική , φιλοσοφική και πολιτιστική πρόοδο των κοινωνιών. Από την γεωγραφική αυτή περιοχή της Ασίας θα διαχυθεί η ιδέα της δημιουργίας τόσο στην Ανατολή όσο και στην Eυρώπη για να καταλήξει τελικά στον τότε αναπτυσσόμενο γίγαντα, την Αμερικανική Ήπειρο. 

Οι συγγραφείς παρακολουθούν την σχεδιαστική εξέλιξη αλλά και την γεωγραφική εξάπλωση των συνεχώς ανανεούμενων ιδεών με μια κριτική ματιά και απλή περιγραφική ικανότητα που εισάγει αμέσως τον αναγνώστη στα μυστικά αυτής της τέχνης. Οι περιληπτικές , λιτές αλλά ουσιώδεις περιγραφές κηποτεχνικών έργων που αποτέλεσαν σταθμούς στην ιστορία της κηποτεχνίας εξηγούν και αναπτύσσουν την φιλοσοφία των σχεδιαστών τους και συνοδεύονται πάντοτε και από ανάλογο φωτογραφικό υλικό ( όχι πάντοτε καλής τεχνικής αποδόσεως ) αλλά και άλλα οπτικά στοιχεία ( σχεδιαγράμματα, χάρτες , πίνακες κλπ) που διευκολύνουν την πλήρη κατανόηση και αφομοίωση του κειμένου. Είναι ιδιαιτέρας αξίας οι παρατηρήσεις αυτές διότι επεξηγούν την ουσία του έργου αλλά και την φιλοσοφία της προσεγγίσεως κάθε περιπτώσεως. 

Η αναδρομή συνεχίζεται μέσα από τις διάφορες εξελικτικές σχολές , κινήματα και ρυθμούς ( Ιταλικός, Γαλλικός, Αγγλικός κλπ ) μέχρι τα χρονικά μέσα του 19ου αιώνα όπου συντελούνται οι κοσμογονικές αλλαγές στην σχεδιαστική τεχνοτροπία και την εμφάνιση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου ως μετεξέλιξη της κηποτεχνίας αλλά και ως σημαντική και απαραίτητη επέμβαση στον νέο αστικό τρόπο ζωής στις αναπτυσσόμενες μεγαλουπόλεις αποτέλεσμα της βιομηχανικής επαναστάσεως. Αναφορικά με την ελληνική παρουσία στα τότε δρώμενα αναφέρεται ο Εθνικός κήπος , πολλές προτάσεις των Βαυαρών κατά την Οθωνική περίοδο που δεν υλοποιήθηκαν , εξοχικές βίλλες στην Θεσσαλονίκη , το ανάκτορο του Αχιλλείου στην Κέρκυρα αλλά και η διαμόρφωση του ανασκαφέντος χώρου της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα αλλά βέβαια χρονικά πολύ αργότερα στα μέσα του περασμένου αιώνα.  

Ο αγρότης, δημοσιογράφος , ερευνητής αλλά και λάτρης του αγροτικού και βουκολικού τοπίου F.L.Olmstead , όπως ο ίδιος δήλωνε, θεωρείται ο θεμελιωτής της Α.Τ. δημιουργός του πρώτου αλλά καθοριστικού έργου στον τομέα αυτό , το Central Park της Ν.Υόρκης. Έκτοτε πολλοί μεγάλοι αρχιτέκτονες και τοπιολόγοι κατασκεύασαν πάμπολλα έργα τοπίου που απετέλεσαν κοσμήματα για τις μεγαλουπόλεις που δημιουργήθηκαν , αποτέλεσμα της μεγάλης οικονομικής ανθήσεως ιδιαίτερα στις αρχές και τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. 

Περιγραφικά η αναφορά φθάνει μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα όπου και σταματάει. Δεν περιλαμβάνει την νεώτερη εξέλιξη των οροφόκηπων και των καθέτων κήπων που αποτελούν πλέον μια επανάσταση σχεδιασμού , μια νέα προσέγγιση στο αστικό τοπίο αλλά και τομή στην ανάδειξη του περιβάλλοντος και της γενικότερης εικόνας μιας πόλης .

Η προσεκτική μελέτη των στοιχείων του βιβλίου οδηγεί σε μια πλήρη κατανόηση της ανάγκης του ανθρώπου να συναλλαγεί με το περιβάλλον που ζει, άλλοτε μιμούμενος αυτό , άλλοτε προστατεύοντας το , άλλοτε επεμβαίνοντας στην δομή του αλλά πάντα με μια βασική επιδίωξη :

Να λατρέψει το περιβάλλον , να υποτάξει τη Φύση κατά το δυνατόν, να αμβλύνει τα προβλήματα που δημιουργεί η ανθρώπινη παρουσία και επεκτατικότητα, να επαναφέρει τον άνθρωπο πλησιέστερα στη Φύση. 

Βασικό στοιχείο της συγγραφικής προσπάθειας είναι η συνεχής υπογράμμιση της ανάγκης γνώσεως και χρήσεως μεγάλου αριθμού στοιχείων που παρεμβαίνουν ή συντελούν στην σωστή δομή ενός κηποτεχνικού ή τοπιολογικού έργου. Δεν αναφέρονται άμεσα αλλά προκύπτουν από την διαφορά σχεδιαστικής νοοτροπίας μεταξύ γεωγραφικών περιοχών , ιστορικών περιόδων, οικονομικών συγκυριών , κοινωνικών αναγκών ή τέλος εδαφοκλιματικών διαφορών. Οι διαφορές αυτές καθορίζουν και τον τρόπο προσεγγίσεως κάθε έργου που αναπτύσσεται με πολλές επεξηγηματικές αλλά και ουσιώδεις λεπτομέρειες . Ταυτόχρονα καταδεικνύει και πόσο λανθασμένη είναι η ελληνική άποψη ότι η ανθρώπινη παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον είναι μια απλή ενέργεια που μπορεί να γίνεται από τον καθένα αρκεί να δηλώσει προηγουμένως ότι είναι « καθ` ύλην αρμόδιος» ή αγαπά υπερβολικά τη Φύση. 

Οι συγγραφείς μας παίρνουν από το χέρι και μας οδηγούν ακολουθώντας την διαδρομή του ανθρώπου στην προσπάθεια του να μετουσιώσει το ανθρωπογενές σε θεϊκό. Σε κάθε βήμα μας υποδεικνύουν που να πατήσομε για να κάνομε το επόμενο στηριγμένοι στην σοφία που αποκτούμε εν τω μεταξύ από την ανάλυση των εκάστοτε στοιχείων. Αξίζει να το διαβάσομε με προσοχή και αφομοιωτική πρόθεση .

Γιάννης  Σπαντιδάκης

      Γεωπόνος - Κηποτέχνης

Ο Γιάννης Σπαντιδάκης αποφοίτησε από την Ανώτατη Γεωπονική Σχολή Αθηνών το 1960 ( Τμήμα Δενδροκομίας και Ανθοκομίας ) και το 1966 ανέλαβε  την Διεύθυνση Κήπων και Δενδροστοιχιών του Δήμου Αθηναίων και σχεδίασε τις βάσεις  του εκσυγχρονισμού της. Στην συνέχεια εργάσθηκε στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού ( 1970-1996) όπου απέκτησε μεγάλη πείρα από την διαχείριση ( μελέτη – επίβλεψη – κατασκευή - συντήρηση )  των μεγάλων κηποτεχνικών έργων που εκτελούσε ο ΕΟΤ την περίοδο εκείνη  σε όλη την Ελλάδα

Διετέλεσε επιστημονικός υπεύθυνος συντηρήσεως του  γηπέδου Γκόλφ Γλυφάδας ( 1963-1998 ) , επέβλεψε την κατασκευή των γηπέδων γκολφ  Αφάντου στη Ρόδο και   Πόρτο-Καρράς ( 1973-1976 ), δραστηριότητες από τις οποίες απέκτησε μεγάλη εμπειρία σε θέματα γκολφ και έγινε πρωτοπόρος σε θέματα   διαχειρίσεως χλοοταπήτων στη χώρα μας .

Σε όλη αυτή την περίοδο εργάσθηκε παράλληλα και ως ελεύθερος επαγγελματίας  συνεργαζόμενος  με τα πολλά μεγάλα αρχιτεκτονικά γραφεία.

Δίδαξε σε πολλά σεμινάρια κηποτεχνίας ( Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή, Διάφορα ΤΕΙ , ΧΕΝ Αθηνών και Κηφισιάς , ΕΛΚΕΠΑ κ.ά ) αλλά και στα αντίστοιχα  ερασιτεχνών και αγροτοπαίδων για μεγάλη χρονική περίοδο(1969-1982) στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών ( Ανάβρυτα).

Κυριότερες συγγραφικές  εργασίες:

1.      Σημειώσεις Ανθοκομίας – Χλοοτάπητες ( Πολυγραφημένες) ( ΙΓΕ - 1974 )

2.      Εφημερίδα ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ    Σειρά εκλαϊκευτικών άρθρων κηποτεχνίας - 1985)

3.      Περιοδικό Γεωργική Τεχνολογία : Επιστημονικός συνεργάτης και αρθρογράφος επί σειρά ετών.

4.      Γράστις - Επιστήμη και Τεχνική του χλοοτάπητα (Εκδόσεις Σταμούλη – 1999) Εξαντλημένο

5.      Κηποτεχνικές κατασκευές ( Παραγγελία Παιδαγωγικού Ινστιτούτου 2000 ) σε συνεργασία με τους Π Μαρσέλο και Π.Νεκτάριο

6.      Φυτά κήπου και βεράντας ( Ένθετο περιοδικού VITA 2001 )

7.      Ελληνικός κήπος ( 2008) Εξαντλημένο

8.      Χλοοτάπητες ( 2011)

Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας της Φύσης, Ιδρυτικό μέλος Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοιου , Mediterranean Garden Society, Ελληνικού ICOMOS , Golf course Superintendents Association of America κ.ά.

         

      

ΣΧΕΔΙΑ - ΖΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ

Σαν παιδί δεν θυμάμαι να έπαιξα σε παιδική χαρά, αν και θυμάμαι μια παιδική χαρά δίπλα στο κτήριο του λιμεναρχείου της Καλαμάτας, μια κούνια μια τραμπάλα και ένα μύλο. Τα έβλεπα καθώς περνούσα με το αστικό λεωφορείο απέξω αλλά ποτέ δεν θέλησα να μπω μέσα. Ο χώρος μου φαινόταν τόσο καταθλιπτικός και σκοτεινός λόγω της βαριάς σκίασης που είχε από τα πεύκα και τους ευκαλύπτους. Δίπλα ακριβώς υπήρχε ένας κήπος , ο κήπος του λιμεναρχείου, ένα συρματόπλεγμα τους χώριζε, εκεί ήταν η δικιά μου παιδική χαρά. Θυμάμαι τη τσουλήθρα που κάναμε στις φαρδιές κουπαστές της σκάλας, το τρέξιμο γύρω γύρω από το στρογγυλό κεντρικό παρτέρι, τις κρυψώνες πίσω από τις ολοστρόγγυλες αγγελικές, τις τούμπες πάνω στο χλοοτάπητα, τις μυρωδιές.

ΑΛΛΕΣ ΕΠΟΧΕΣ- ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Οι πρώτες παιδικές χαρές φτιάχτηκαν το 1886 στη Βοστώνη, με την ονομασία sand garden στις φτωχογειτονιές  των μεταναστών, ο στόχος ήταν η μείωση της παραβατικότητας των παιδιών και η μείωση των ατυχημάτων από τους κινδύνους που καιροφυλαχτούσαν σε κάθε γωνιά της γειτονιάς. Γύρω στη δεκαετία του 70, μπήκε η έννοια της ασφάλειας, έτσι  μελέτες και έρευνες άρχισαν να επηρεάζουν τα σχέδια με στόχο το ασφαλέστερο παιχνίδι  για τα παιδιά. Αυτό σηματοδοτεί την αρχή της σύγχρονης εποχής  με μια  συνεχιζόμενη τάση που ισχύει μέχρι  σήμερα.

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στην πλειοψηφία οι παιδικές χαρές είναι:

•       Μικρές σε έκταση (250-300 τ.μ)

•        Απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 1-6 ετών.

•       Ανύπαρκτο πράσινο εκτός αν προϋπήρχε

•       Φανερή  έλλειψη σχεδιασμού

•       Ανισοκατανομή στη πόλη και τη γειτονιά

•       Χωρίς πρόβλεψη για παιδιά με ειδικές ανάγκες

•       Κακές βιοκλιματικές συνθήκες

•       Περιφραγμένες με ψηλά κάγκελα

•       Αποστειρωμένο περιβάλλον

•       Επίπεδο ανάγλυφο

•       Υπερπροστασία και

•       Ομοιομορφία

Τέσσερις παιδικές χαρές  της τελευταίας δεκαετίας στην Ελλάδα-τέσσερις διαφορετικές λογικές

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

Υπάρχουν τέσσερις κύριοι τύποι  παιδικών χαρών, οι  παραδοσιακές, οι  σύγχρονες, οι θεματικές και της περιπέτειας. Παρά το γεγονός ότι στα παιδιά αρέσει η περιπέτεια, οι παιδικές χαρές περιπέτειας δεν έγιναν ποτέ  δημοφιλής στις Ηνωμένες Πολιτείες για τρεις βασικούς λόγους. Πρώτον είναι ότι δεν θεωρήθηκαν αισθητικά αποδεκτές,  επειδή είναι γεμάτες από τυχαία κομμάτια υλικών,  δεύτερο γιατί οι γονείς δεν τις θεωρούν ασφαλείς και τρίτον γιατί θα πρέπει να υπάρχει εποπτεία  κατά τη διάρκεια της χρήσης της παιδικής χαράς . Η παραδοσιακή παιδική χαρά έχει δεχτεί αρκετή κριτική θεωρείται ξεπερασμένη με πολλές σκληρές επιφάνειες. Στις θεματικές παιδικές χαρές  αναπτύσσονται και νέες μορφές παιχνιδιού. Τα παιδιά εμπνέονται από το περιβάλλον, μπαίνουν σε ρόλους και αναπτύσσουν το μύθο.

ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ

• Ασφαλής διαδρομή – σήμανση - διάβαση
• Προσβασιμότητα
• Ισοκατανομή  των παιδικών χαρών στη πόλη ή τη γειτονιά
• Προστασία από θόρυβο, ανέμους, μόλυνση κλπ
• Ηλικιακός διαχωρισμός
• Κατάλληλο εμβαδό
• Προσανατολισμός

Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα σε κάθε παιδί αντιστοιχούν 7 m2, δηλαδή το μισό χώρο από ότι καταλαμβάνει ένα αμάξι. Υπολογίζοντας τι συμβαίνει στη γειτονιά μου, τη γειτονιά του Μακρυγιάννη, στο κέντρο της Αθήνας, ανακάλυψα ότι αντιστοιχεί μισό τετραγωνικό για κάθε παιδί.

ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

•       Αξιοποίηση χαρακτηριστικών του χώρου, του ανάγλυφου

•       Κατάλληλη κλίμακα –συσχετισμό μεγεθών-διαφορετικά αντιληπτικά πεδία

•       Ενότητα και αρμονία, ο τρόπος με τον οποίο το μερικό συνδέεται με το συνολικό

•       Παιχνίδι χωρίς αποκλεισμούς

•       Σχεδιασμός με τα μάτια των παιδιών

•       Διαχωρισμός  με βάση την ηλικία - ηλικιακή αλληλοεπικάλυψη

•       Αντικρουόμενες δραστηριότητες

•       Ανοιχτές οπτικές

•       Ανθεκτικότητα υλικών και κατασκευών

ΖΩΝΕΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

Η περιοχή του παιχνιδιού θα πρέπει να οργανωθεί σε διαφορετικά τμήματα για πρόληψη των τραυματισμών που προκαλούνται από αντικρουόμενες δραστηριότητες και τα παιδιά.

Διαμορφώνονται 

•       Μεταβατικές ζώνες

•       Φυσική ζώνη

•       Ζώνη δημιουργικού παιχνιδιού

•       Άσκησης, ευκαιρίες για σωματικές δραστηριότητες, όπως ολίσθηση, αναρρίχηση θα πρέπει να διαχωρίζεται από τη

•       Ζώνη άνεσης και ηρεμίας

•       Εξοπλισμός  υπηρεσιών

•       Σκληρή ζώνη, δραματική,

 Επιπλέον, δημοφιλή παιχνίδια, σύνθετες κατασκευές ή  δραστηριότητες θα πρέπει να διασπείρονται να αποφεύγεται ο συνωστισμός σε οποιαδήποτε περιοχή, οι  κούνιες θα πρέπει να βρίσκεται σε  μια γωνία ή πλευρά, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι οι κατάλληλες ζώνες χρήσης γύρω από τον εξοπλισμό διατηρούνται. Οι είσοδοι  θα πρέπει να βρίσκεται σε μη κορεσμένο χώρο. 

Μπορεί το ΠΡΑΣΙΝΟ να αποτελέσει  ΔΟΜΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ  ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

Φυσικά και μπορεί

•       Αξιοποίηση και ένταξη υπάρχουσας βλάστησης στο σχεδιασμό

•       Δημιουργία ήσυχων περιοχών

•       Λαβύρινθο

•       Ελικοειδή διαδρομή

•       Κήπο των αισθήσεων

•       Σκιασμένους χώρους

•       Καλύτερες βιοκλιματικές συνθήκες

στοές, περάσματα, σκιές, λόφοι, μπορεί να γίνουν αντικείμενο  παιχνιδιού αλλά και τα φυτά μπορούν να λειτουργήσουν ενεργοποιώντας τις αισθήσεις ενός παιδιού.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΦΥΤΩΝ 

•       Αποφυγή δέντρων που προσφέρονται για σκαρφάλωμα

•       Τήρηση αποστάσεων των δέντρων από τον εξοπλισμό

•       Όχι στη χρήση φυτών με αγκάθια, τοξικά μέρη, ή φυτά που μπορεί να προκαλέσουν αλλεργίες

•       Όχι σε φυτά που είναι ευαίσθητα σε εντομολογικές και φυτοπαθολογικές ασθένειες

Η Δανή αρχιτέκτονας τοπίου Helle Nebelong έχει σχεδιάσει μερικούς  βραβευμένους δημόσιους χώρους παιχνιδιού, στην Κοπεγχάγη, εμπνευσμένα από τα φυσικά περιβάλλοντα. Απορρίπτει την τυποποίηση, υποστηρίζοντας ότι  μπορεί να δημιουργήσει τους δικούς του κινδύνους. 

Ξύλο, πέτρες, νερό, χώμα μπορούν να διαμορφώσουν φυσικά περιβάλλοντα και να εξάψουν τη φαντασία των παιδιών για δημιουργικό παιχνίδι.

ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ

Η Επιλογή εξοπλισµού, θα πρέπει να γίνεται με κριτήριο την ηλικία των χρηστών, την πρωτοτυπία, την εναλλαγή των δραστηριοτήτων και βέβαια να  πληρούνται  οι απαιτήσεις ασφάλειας σύµφωνα µε τα ευρωπαϊκά πρότυπα. 

ΔΑΠΕΔΑ

Όλα τα υλικά δαπεδόστρωσης έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ο μελετητής  θα πρέπει τελικά να αξιολογήσει τους παράγοντες ασφάλειας που θα επηρεάσουν τον τύπο ή τους τύπους των επιφανειών  που θα χρησιμοποιήσει. Μεταξύ των παραγόντων αυτών είναι η θέση του στην παιδική χαρά, η δυνατότητα αποστράγγισης, το   κόστος εγκατάστασης και συντήρησης, το προσδόκιμο ζωής, οι  προσβάσιμες διαδρομές στην παιδική χαρά, η θερμοκρασία περιβάλλοντος, η  ασφάλεια, η επισκεψιμότητα, οι ηλικίες των χρηστών το ύψος του εξοπλισμού.

ΤΕΧΝΗ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΧΑΡΕΣ ΓΙΑ ΌΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Όταν μιλάμε για παιδικές χαρές για όλα τα παιδιά δεν θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας μόνο τα παιδιά που έχουν κινητικές δυσκολίες, υπάρχουν και τα παιδιά που έχουν αισθητηριακές αναπηρίες ή παιδία με αυτισμό.

Κινητικές δυσκολίες

•       Ράμπα με κλίση μέχρι 5%

•       Πόρτα με καθαρό άνοιγμα 0,9-1 μ

•       Διάδρομοι άνετοι, ασφαλείς, ισόπεδοι

 με ελάχιστο πλάτος 1,30μ

Αισθητηριακές αναπηρίες

•       Κήπο των αισθήσεων

•       Παιδιά με αυτισμό

•       Ήρεμα καταφύγια

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ

ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ

Η μελέτη και η κατασκευή των παιδικών χαρών είναι υπευθυνότητα  των γεωτεχνικών

σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία ΕΟΚ 45112723-9 landscaping work for playgrounds.

ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Η ασφάλεια ενός παιδιού είναι αδιαπραγμέτευτο ζητούμενο, όμως πέρα από τη σωματική υπάρχει και η συναισθηματική ασφάλεια, την οποία συνήθως ξεχνάμε. Η τυποποίηση στην κίνηση είναι επικίνδυνη, διότι το παιχνίδι γίνεται απλοποιημένο και το παιδί δεν χρειάζεται να ανησυχεί  για τις μετακινήσεις του. «Όταν η απόσταση μεταξύ όλων των σκαλοπατιών ή των κενών  σε ένα δίχτυ αναρρίχησης ή μια σκάλα είναι ακριβώς η ίδια, το παιδί δεν έχει ανάγκη να επικεντρωθεί για  το πού βάζει τα πόδια του.Τα παιδιά χωρίς την ανάληψη ρίσκου δεν μπορούν να μάθουν  τις δυνατότητές τους. Υπάρχει διαφορά άλλωστε ανάμεσα στην πρόκληση και τον πραγματικό κίνδυνο. 

Θα πρέπει να αποφασίσουμε τι παιδιά θέλουμε να μεγαλώσουμε, η υπερπροστατευτική κοινωνία μας φαίνεται να εγκλωβίζει τα παιδιά σε ένα κόσμο γεμάτο ανασφάλειες, έλλειψης αυτοεκτίμησης, επιθετικότητας, άγχους κλπ.

Είναι απογοητευτικό 50 χρόνια μετά την κατασκευή της παιδικής χαράς του Πικιώνη, να μην έχουμε καταφέρει να φτιάξουμε μια παιδική χαρά τουλάχιστον εφάμιλλη. Το πρόβλημα δεν είναι σίγουρα τεχνικό αλλά ιδεολογικό.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

•       Νέα αντίληψης στο σχεδιασμό

•       Πλήρεις μελέτες

•        Περισσότερο χώρο στα παιδιά

•       Διεύρυνση της ηλικιακής ομάδας

•       Συμμετοχικές διαδικασίες

•       Σωματική  και  ψυχική ασφάλεια

   

 ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΤΟ ΚΟΣΜΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ

ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

γεωπόνος- αρχιτέκτων τοπίου