ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΝΕΙ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ

Το αστικό τοπίο δημιουργεί ένα κλίμα που επηρεάζει την ανθρώπινη άνεση, την ατμοσφαιρική ποιότητα και την κατανάλωση ενέργειας. Παρόλα αυτά ο παράγοντας κλίμα δεν λαμβανόταν υπόψη μέχρι πρόσφατα στο σχεδιασμό μιας πόλης για λόγους πολιτικούς, ιδιοκτησιακούς και οικονομικούς. Τα περιθώρια αυτά όμως έληξαν και σήμερα πρέπει να βρούμε τρόπους να αξιοποιήσουμε βιοκλιματικά τόσο τα υπάρχοντα πάρκα όσο και τα νέα. H θερμοκρασία παγκόσμια δεν πρέπει να αυξηθεί πάνω από 1,5 έως 2 ο C, oι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου πρέπει να μειωθούν αν θέλουμε να συνεχιστεί η ζωή σε αυτό τον πλανήτη.

Είναι όμως στο χέρι μας; Με ποιους τρόπους μπορούμε να συνεισφέρουμε; Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς χρησιμοποιώντας τη βλάστηση και πως αυτή επηρεάζει το αστικό κλίμα

Η βλάστηση μειώνει την θερμοκρασία του αέρα με την άμεση σκίαση των επιφανειών καθώς επίσης και με το μετριασμό της ηλιακής θερμότητας μέσω της εξατμισοδιαπνοής των φυτών, και τη μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας σε λανθάνουσα θερμότητα. Επιπλέον, οι χαμηλότερες θερμοκρασία οδηγούν σε μειωμένη ακτινοβολία που εκπέμπεται από το έδαφος και τα φύλλα, σε αντιδιαστολή με τις τεχνητές σκληρές επιφάνειες

Ο φυσικός αντίκτυπος της βλάστησης στο αστικό περιβάλλον έχει επίδραση στην ατμοσφαιρική ποιότητα, στα επίπεδα θορύβου αλλά και στη διαμόρφωση των θερμοκρασιών που αναπτύσσονται. Τα πάρκα μετριάζουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας όχι με την ψύξη του αέρα, αλλά με την μειωμένη θέρμανση του.

Η περιοχή του αστικού ιστού η οποία κατά βάση χαρακτηρίζεται από την έντονη παρουσία φυτικού υλικού (πάρκα, άλση) και στην οποία η θερμοκρασία παρουσιάζει χαμηλότερες τιμές συγκρινόμενες με τις αντίστοιχες του περιβάλλοντος αστικού ιστού χαρακτηρίζεται σαν ψυχρή κηλίδα των χώρων πρασίνου (Park Cool Island).

Μάλιστα όσο πιο θερμό και ξηρό είναι το κλίμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η επίδραση και η ένταση του φαινομένου. Στοιχείο το οποίο μας αφορά άμεσα μιας και σε πολλές περιοχές της χώραs μας συναντάμε αυτά τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά.

To είδος της βλάστησης επηρεάζει την ένταση του φαινόμενου. Έτσι τα δένδρα παρουσιάζουν μεγαλύτερο ποσοστό σκίασης και εξατμισοδιαπνοής σε σύγκριση με τους θάμνους και τα χαμηλά ποώδη φυτά (μικρή έως ελάχιστη σκίαση) και με τον χλοοτάπητα (μηδενική σκίαση). Έτσι πάρκα με μεγαλύτερο ποσοστό δένδρων παρουσιάζουν μεγαλύτερες τιμές έντασης του φαινομένου της ψυχρής κηλίδας. Είναι απαραίτητο βέβαια να επισημάνουμε ότι σημασία έχουν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δένδρων (ύψος, διάμετρο κόμης, χαρακτηριστικά φύλλων) καθώς και το αν είναι φυλλοβόλα ή αειθαλή. Επίσης τα αστικά πάρκα που αποτελούνται κυρίως από ξηροφυτική βλάστηση δεν προκαλούν μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος σε τέτοιο βαθμό όσο τα πάρκα που αποτελούνται από καλλωπιστικά φυτά που χρήζουν ανάγκης άρδευσης διότι με την παρουσία του νερού αυξάνεται η εξατμισοδιαπνοή και επομένως και η ένταση του φαινομένου της ψυχρής κηλίδας.

Η επίδραση της βλάστησης παρατηρείται όχι μόνο μέσα στα όρια της πράσινης περιοχής, αλλά επεκτείνεται και πέρα από το ίδιο το πάρκο, έχοντας επιπτώσεις ιδιαίτερα στη υπήνεμη πλευρά του. Η αιτία αυτής της επίδρασης είναι η διάχυση του δροσερού αέρα από το πάρκο στον περιβάλλοντα αστικό ιστό. Μια εξήγηση για την επιρροή του δροσερού αέρα είναι το αεράκι των πάρκων.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επέκταση του φαινομένου PCI είναι:

 Το μέγεθος του πάρκου

Έχει βρεθεί ότι "η επιρροή του πάρκου στον περιβάλλοντα αστικό ιστό εξαρτάται από το πλάτος του πάρκου" και μάλιστα για να επιτύχει το μέγιστο δροσιζόμενο όφελος, προτείνετε ένα πλάτος πάρκου τουλάχιστον επτάμιση φορές μεγαλύτερο από το ύψος των ορίων του και την ύπαρξη πολλών πάρκων σε κάθε γειτονιά. Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρονται από την Ιαπωνία, όπου διάφορες μικρές πράσινες περιοχές που είναι αρκετά χωρισμένες είναι προτιμότερες από μερικές μεγάλες πράσινες περιοχές.

 Ο τρόπος τοποθέτησης των περιβαλλόντων οδών σε σχέση με τα όρια του πάρκου

Όταν οι οδοί είναι κάθετοι στα όρια του πάρκου οι ψυχρές αέριες μάζες βρίσκουν δίοδο προς το εσωτερικό του περιβάλλοντος αστικού ιστού με αποτέλεσμα ο τελευταίος να δροσίζεται και έτσι το πάρκο να προσφέρει βιοκλιματικά στις γύρω περιοχές. Η μεταφορά των ψυχρών αέριων μαζών επιταχύνεται όταν ο χώρος πρασίνου βρίσκεται σε υψηλότερο υψόμετρο από τον αστικό ιστό, διότι εξαιτίας της βαρύτητας οι ψυχρές μάζες αέρα ως βαρύτερες αυξάνουν την ταχύτητα μεταφορά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο λόφος του Λυκαβηττού.

 Το ποσοστό κάλυψης του ουρανού (SVF) των περιβαλλόντων στο πάρκο αστικών περιοχών.

Όσο μικρότερος είναι ο παράγοντας Sky View Factor των περιβαλλόντων οδών του πάρκου ( όσο πιο στενοί είναι οι δρόμοι) τόσο περισσότερο ευνοείται η χωρική εμβέλεια του φαινομένου PCI από το πάρκο στο εσωτερικό του αστικού ιστού με αποτέλεσμα να δροσίζεται μεγαλύτερη έκταση του τελευταίου.

Φανταστείτε λοιπόν μια Αθήνα που έχει ανοιχτό το παραλιακό μέτωπο στους κατοίκους και τους επισκέπτες της με πολλά πάρκα, πολλά δέντρα και από εκεί να ξεχύνονται σαν πράσινα ποτάμια μέσα στην πόλη η λεωφόρος Συγγρού, η λεωφόρος Θησέως, η Πειραιώς, η λεωφόρος Αμφιθέας, η Καλαμακίου, η Αλίμου, η λεωφόρος Κηφισού, η Θηβών , η λεωφόρος Κωνσταντινουπόλεως, δεντροφυτεμένες με μεγάλα δέντρα. Και αυτά τα πράσινα ποτάμια να ενώνονται με τους λόφους της Αθήνας τον Υμηττό, τα άλση, τα πάρκα, τους αθλητικούς χώρους, τους αρχαιολογικούς χώρους, τις πλατείες, τους κήπους των νοσοκομείων, των σχολείων, τα νεκροταφεία, τις δεντροστοιχίες, τους ιδιωτικούς κήπους και να δημιουργούν ένα δίκτυο «δούνε και λαβείν» στην πόλη. Ας φυτέψουμε μεγάλα δέντρα στους δρόμους , είναι ωραίοι οι Ιβίσκοι οι Συριακοί, οι φοίνικες, οι νερατζιές, οι πικροδάφνες δέντρα, αλλά όχι πάντα και παντού. Φέρτε στο μυαλό σας την Μιχαήλ Βόδα στην πλατεία Βάθης, την Βασιλέως Γεωργίου στο Παγκράτι και πολλούς ακόμα δρόμους που οι ακακίες τα πλατάνια, καλύπτουν τον ουράνιο θόλο. Η βιοκλιματική απόδοση των χώρων πρασίνου και η μεταξύ τους σύνδεση θα πρέπει να είναι η προτεραιότητα. Κάθε ελεύθερος χώρος πρέπει να αξιοποιείται ανάλογα και να ακολουθήσουμε και σε αυτή την περίπτωση την παροιμία να βγάλουμε από τη μύγα ξύγκι. Παραδείγματα πολλά όπως η high line στη Νέα Υόρκη, μια εναέρια σιδηροδρομική γραμμή του 1934 για εμπορικές αμαξοστοιχίες που αντί να γκρεμιστεί σήμερα μετατράπηκε σε πάρκο.

ΜΕΤΡΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ

Αξιοποιώντας την γνώση του φαινομένου της ψυχρής κηλίδας των χώρων πρασίνου (Park Cool Island), προτείνουμε παρακάτω μία σειρά σχεδιαστικών μέτρων που έχουν την δυνατότητα να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων των μεγαλουπόλεων:

1. Δημιουργία όσο το δυνατόν περισσότερων χώρων πρασίνου μέσα στην πόλη (πάρκα, εσωτερικοί ακάλυπτοι χώροι, προκήπια, ταράτσες, πεζόδρομοι, δεντροστοιχίες, πλατείες κλπ ).Έχει παρατηρηθεί ότι είναι καλύτερα, βιοκλιματικά, να έχουμε πολλούς και μικρούς χώρους πρασίνου παρά λίγους και μεγάλους.

2. Σύνδεση των χώρων πρασίνου μεταξύ τους και περαιτέρω σύνδεσή τους με το περιαστικό πράσινο. Αποφασίζουμε για την διάταξη με την οποία θα γίνει η σύνδεση (ακτινωτή, κυκλική, ορθογωνική, γραμμική) λαμβάνοντας υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες της πόλης.

3. Σχεδιασμός κάθετων δρόμων γύρω από το πάρκο και μάλιστα δεντροφυτεμένων έτσι ώστε να εισέρχεται ο δροσερός αέρας του πάρκου μέσα στον αστικό ιστό.

4. Επιλογή φυτικού υλικού που μπορεί να προσφέρει βιοκλιματικά όσο το δυνατό περισσότερο π.χ τα καλλωπιστικά φυτά έχουν περισσότερο νερό στη διάθεσή τους από ότι τα ξηροφυτικά, και κατ’ επέκτασιν εξατμισοδιαπνέουν περισσότερο.

5. Υδρογεωλογικές έρευνες για την αυτονόμηση των χώρων πρασίνου σε ότι αφορά τις υδατικές τους ανάγκες γιατί η δημιουργία υδάτινων όγκων στα πάρκα μπορεί να προσφέρει πολύ καλύτερες συνθήκες.

6. Φύτευση φυτών ανθεκτικών στις τοπικές κλιματικές συνθήκες, στη μόλυνση της ατμόσφαιρας, στην ελλιπή συντήρηση, που συνήθως έχουν οι δημόσιοι χώροι πρασίνου.

7. Αποφυγή χρήσης σκληρών υλικών για την κατασκευή μονοπατιών, πλατειών κλπ.

8. Συντήρηση και διαχείριση του χώρου αυτού με τέτοιο τρόπο ώστε να μην επιβαρύνεται το περιβάλλον (κομποστοποίηση, βιολογική καταπολέμηση κλπ.)

Πάνω από όλα όμως θα πρέπει να υπάρχει ένας φορέας που θα σχεδιάζει, θα προγραμματίζει, θα υλοποιεί, θα διαχειρίζεται και θα νοιάζεται για το πράσινο των πόλεων. Ένας φορέας που θα σχεδιάζει που χρειάζεται βλάστηση και τι είδους βλάστηση. Η βελτίωση του αστικού μικροκλίματος βελτιώνει τη ποιότητα ζωής των κατοίκων των πόλεων. Οι χώροι λοιπόν πρασίνου (πάρκα) μέσα στα αστικά κέντρα θα πρέπει να αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι του αστικού σχεδιασμού.

Πράσινες κοινόχρηστες αυλές στο Βερολίνο

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος Msc- Μελετήτρια

Καβαλότι 4, Ακρόπολη

Τηλ 6932251253

Το παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «Δήμαρχος».