Συμμετέχει, μελετά, αρθρογραφεί, ταξιδεύει, ενημερώνεται με στόχο να προσφέρει όσο μπορεί στην αναβάθμιση του τοπίου που μας περιβάλλει.

Πέμπτη 30 Μαΐου 2013

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ


ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣ ΚΗΠΟΣ ΕΠΑΨΥ
Το Οικοτροφείο της Ε.Π.Α.Ψ.Υ.  λειτουργεί από το 2000 στην Πεντέλη και φιλοξενεί 15 ενοίκους , άντρες και γυναίκες , μέσου όρου ηλικίας τα 70 έτη, με ψυχιατρικές διαταραχές, και ο στόχος του είναι να παρέχει στους φιλοξενούμενους του υψηλή ποιότητα φροντίδας ανάλογη των αναγκών τους. Το κτίριο είναι διώροφο, περιτριγυρισμένο από έναν καταπράσινο κήπο με πεύκα. Η υφιστάμενη κατάσταση του κήπου όμως δεν επιτρέπει στους  φιλοξενούμενους να  βγουν έξω να τον χαρούν.
Η παρέμβασή μας θα πρέπει να προφέρει στη βελτίωση του ψυχικού και συναισθηματικού κόσμου αλλά και της σωματικής υγείας των χρηστών του χώρου, με λίγα λόγια θα πρέπει να σχεδιάσουμε  ένα θεραπευτικό κήπο.
Κατά τον σχεδιασμό ακολουθούμε γενικούς κανόνες σχεδιασμού ενός θεραπευτικού κήπου λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ηλικίας, τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των φιλοξενουμένων.

 Φωτο1. Ο χώρος πριν τη παρέμβασή μας
Στόχοι μας είναι καταρχήν
·         Η ασφάλεια και η εύκολη πρόσβαση
·         Η ήπια άσκηση
·         Η αναψυχή
·         Η εξοικείωση με το χώρο
·         Η συμμετοχή
·         Η επαναφορά της μνήμης  


 Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι όμως υπάρχει η προϋπόθεση οι ένοικοι να βγουν έξω στον κήπο και αυτό θα είναι απόρροια της ασφαλούς πρόσβασης. Η έξοδος από το κτήριο είναι χωρίς εμπόδια, το επίπεδο κίνησης είναι ισοπεδωμένο, οι διάδρομοι  είναι στο σωστό πλάτος, το δάπεδο είναι ενιαίο και μαλακό, έτσι ώστε ακόμα σε περίπτωση πτώσης να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος ατυχήματος.  
Λόγω της μειωμένης κινητικότητας των ενοίκων και της ανασφάλειας που νιώθουν να κινηθούν σε μεγάλους χώρους, ο κήπος οριοθετείται και αποκτά μικρότερο μέγεθος και συγκεκριμένα όρια. Στη ανατολική πλευρά υπάρχει μικρό πρανές το οποίο εδαφοκαλύπτεται κυρίως με αρωματικά φυτά, νότια τοποθετείτε αψίδα που περιορίζει το μήκος του κήπου αφήνοντας  δεξιά και αριστερά περάσματα προς τα  πίσω. Στη δυτική πλευρά  φυτεύεται φυτική μπορντούρα χωρίς να χάνεται η οπτική του αλσυλλίου που γειτνιάζει. Δίνεται η δυνατότητα για ήπια σωματική άσκηση, περπάτημα, αλλά   παράλληλα διασφαλίζεται και η επιτήρηση από τους νοσηλευτές μιας και ο χώρος είναι συγκεκριμένος.

Κοντά στα ανοίγματα του κτηρίου τοποθετούνται φυτά που δίνουν άρωμα και χρώμα τους χειμερινούς μήνες, βιβούρνο, ναντίνες, ενώ την έναρξη της άνοιξης σηματοδοτεί η ανθοφορία των καρποφόρων δέντρων( βερικοκιά, αχλαδιά, μηλιά, βανίλια, ροδιά). Το κίνητρο για να βγουν οι φιλοξενούμενοι στον κήπο το δίνουν τα πολλά ανθοφόρα και αρωματικά φυτά που πλημμυρίζουν με άρωμα και χρώμα τον κήπο. Φυτά παραδοσιακά όπως το κοράλλι, το αγιόκλημα, το γιασεμί, το γεράνι, το σκυλάκι, ανασύρουν μνήμες, εξασκούν τη προσοχή, τη παρατήρηση και παράλληλα δημιουργούν περιβάλλον οικείο και φιλικό. Είναι πολύ σημαντικό για αυτούς τους ανθρώπους να νιώσουν ότι βρίσκονται σε ένα σπίτι και όχι  σε κάποιο ίδρυμα. 


Φωτο 2. Λίγο πριν την ολοκλήρωση του κήπου. Απομένει η τοποθέτηση του  καθιστικού.

Φωτο 3. Το πρανές με τα αρωματικά και τα άνθη. Διακρίνονται αριστερά τα καρποφόρα δέντρα.

Οι πολυθρόνες, ο καναπές στην πέργκολα, το κυρίως καθιστικό διασφαλίζουν την απομόνωση, αλλά και κοινωνική δραστηριότητα, ανάλογα με τη διάθεση ενώ δίνουν τη σιγουριά στους χρήστες ότι ανά πάσα στιγμή θα βρουν ένα κάθισμα να ακουμπήσουν. Ο κήπος επιδρά θετικά στους εργαζόμενους αλλά και στους επισκέπτες. Ειδικά οι εργαζόμενοι όταν τελειώνουν το ωράριό τους, αλλά και κατά τη διάρκεια της εργασίας τους νιώθουν την ανάγκη να αποφορτιστούν για να συνεχίσουν το δύσκολο έργο τους.
  

Φωτο 4. Λεπτομέρεια από την αψίδα.

Ερέθισμα για συμμετοχή και δραστηριότητα δίνει ο υπερυψωμένος λαχανόκηπος σε ύψος 65 εκ. όπου θα μπορούν να το προσεγγίσουν καθιστοί και με την καθοδήγηση κάποιου εργασιοθεραπευτή θα απασχοληθούν, ποτίζοντας, σκαλίζοντας, στηρίζοντας τα φυτά.


Φωτο 5. Ο λαχανόκηπος με φράουλες, μαιντανό, σέλινο, πιπεριές, βασιλικό, κατηφέ κλπ.


Η επαφή με τον κήπο δημιουργεί ευχαρίστηση και ευφορία, με τα χρώματα, τους ήχους των πουλιών, τα αρώματα, το θρόισμα του ανέμου, την απολαβή των  καρπών. Επίσης σηματοδοτούνται οι εποχές και συνδέονται με γεγονότα και εικόνες της ζωής των  θεραπευομένων.
Ο σχεδιασμός είναι λιτός και τα είδη των φυτών γνωστά στην πλειοψηφία τους, σε σωστή αναλογία, φυτεμένα σε μεγάλες ομοιογενείς ομάδες έτσι ώστε ο κήπος να μην προκαλεί σύγχυση, αλλά να μην είναι και μονότονος.

  


 

 ΠΙΝΑΚΑΣ ΦΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ
ΠΟΣΟΤΗΤΑ
ΚΟΡΑΛΛΙ
4
ΓΙΑΣΕΜΙ ΧΙΩΤΙΚΟ
2
ΑΓΙΟΚΛΗΜΑ
2
ΝΑΝΤΙΝΑ
3
ΓΕΡΑΝΙ ΚΟΚΚΙΝΟ
5
ΒΙΒΟΥΡΝΟ ΕΥΟΣΜΟ
6
ΛΟΥΙΖΑ
1
ΓΚΑΟΥΡΑ ΚΟΚΚΙΝΗ
20
ΓΚΑΟΥΡΑ ΛΕΥΚΗ
10
ΛΕΒΑΝΤΑ
30
ΡΙΓΑΝΗ
8
ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ ΕΡΠΩΝ
24
ΑΡΤΕΜΙΣΙΑ
6
ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ
6
ΓΛΥΣΙΝΙΑ
4
ΡΥΧΟΣΠΕΡΜΟ
4
ΤΡΙΑΝΤΑΦ. ΑΝΑΡΙΧ.
4
ΓΕΡΑΝΙΑ ΡΟΖ, ΦΟΥΞΙΑ
10
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΘΑΜΝΩΔΗΣ
25
ΠΥΞΑΡΙ
15
ΣΑΛΒΙΑ FARINACEA
6
ΓΑΖΙΑ
1
ΑΧΛΑΔΙΑ
1
ΜΗΛΙΑ
1
ΒΕΡΙΚΟΚΙΑ
1
ΒΑΝΙΛΙΑ
1
ΡΟΔΙΑ
1
ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΑ
20

Ο παραπάνω κήπος πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια χορηγών στα πλαίσια της εκπομπής «Πράσινες Αποστολές».

Κατσογιάννη Σταυρούλα
Γεωπόνος –αρχιτέκτων τοπίου

Σάββατο 11 Μαΐου 2013

Λαχανόκηπος στο δώμα


Η ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει σε πιο ασφαλή περιβάλλοντα και να έχει  πρόσβαση σε επαρκή τροφή, και ασφαλή προϊόντα  τον οδηγεί σε  νέες προοπτικές καλλιέργειας μέσα στη πόλη. Αστικά αγροκτήματα μπορούν να  δημιουργηθούν πέρα από τα ελεύθερα οικόπεδα, τους δημοτικούς λαχανόκηπους, τους ιδιωτικούς λαχανόκηπους  και στις στέγες.  Η στέγη που παραμένει  άδεια και υποβαθμισμένη θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε ένα ζωντανό τόπο που εκτός από αισθητική ικανοποίηση θα καλύπτει ένα μέρος ή ακόμα και εξ ολοκλήρου τις διατροφικές ανάγκες των χρηστών.
Η τεχνολογία και η τεχνογνωσία των συστημάτων φύτευσης των δωμάτων έχει εξελιχτεί, εφόσον λοιπόν το κτίριο αντέχει στατικά,  υπάρχει η δυνατότητα να εγκατασταθεί   πράσινο δώμα, χωρίς να  δημιουργήσει το παραμικρό πρόβλημα,  αλλά αντίθετα να  προστατέψει το κτίριο και να το αναβαθμίσει.

Τι είναι όμως πράσινο δώμα;
Είναι ένα σύστημα που αποτελείται  από στρώματα διαφορετικών υλικών (αντιρριζική μεμβράνη, αποστραγγιστικό σύστημα, φίλτρα, υπόστρωμα  ανάπτυξης φυτών),  τα οποία  τοποθετούνται  πάνω από την υπάρχουσα μόνωση  και αποτελούν  την  υποδομή για την εγκατάσταση της βλάστησης. Υπάρχουν διάφοροι τύποι φυτεμένων δωμάτων τα κυριότερα είναι  ο εντατικός και ο εκτατικός. Οι  εκτατικές πράσινες στέγες έχουν μικρότερο  βάρος, έχουν πιο ρηχά υποστρώματα, είναι πιο οικονομικές και μπορούν να αναπτυχθούν πόες και πολύ μικροί θάμνοι,  σε σύγκριση με  τις εντατικές  στέγες  που μπορούν να φιλοξενήσουν ακόμα και δέντρα.

Φωτο 1. Λαχανόκηπος σε δώμα στα Μελίσσια Αττικής.
Κατασκευή Τοπιοδομή




Φωτο 2. Δώμα εκτατικού τύπου με πάχος εδαφικού υποστρώματος 12 εκ.  
Κατασκευή Τοπιοδομή

Ο λαχανόκηπος στην ταράτσα είναι ένας κήπος που λειτουργεί ενιαία, σαν σύνολο όπως ακριβώς και στο έδαφος, με μόνη διαφορά ότι στο δώμα τα φυτά βρίσκονται κάτω από καθεστώς πλήρους ηλιοφάνειας, εκτεθειμένα στους ανέμους και στις υψηλές θερμοκρασίες.  Στόχος είναι τα φυτά να ευδοκιμήσουν, να  δώσουν καρπούς, όχι απλώς να επιβιώσουν, για αυτό πρέπει να τους εξασφαλίσουμε όσο το δυνατό καλύτερες συνθήκες ανάπτυξης.
Καταρχήν το εδαφικό υπόστρωμα, το οποίο  δεν είναι χώμα πρέπει να  δίνει τη δυνατότητα στα φυτά να αναπτύξουν ένα πυκνό ριζικό σύστημα,  να ικανοποιεί τις φυσικές, χημικές και βιολογικές ανάγκες τους, απαιτείται να έχει συγκεκριμένο πορώδες, PH και κοκκομετρία  να είναι σταθερό, να απορροφά  νερό, να επιτρέπει τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών, να στραγγίζει και τέλος να μην συμπιέζεται . Καλύτερα να τοποθετηθούν έτοιμα σπορόφυτα που υπάρχουν στο εμπόριο ή να προετοιμάσετε μόνοι σας  τα φυτά σας σε ένα σπορείο και να τα μεταφυτεύσετε στο δώμα όταν είναι έτοιμα. Τα κατάλληλα εργαλεία για τη φύτευση των φυτών δεν πρέπει να είναι αιχμηρά, γιατί μπορεί να τραυματίσουν κάποιο υλικό της διαστρωμάτωσης. Η φύτευση μπορεί να γίνει ακόμα και με τα χέρια μιας και το εδαφικό υπόστρωμα είναι ελαφρύ και δουλεύεται εύκολα. Η πυκνότητα φύτευσης εξαρτάται από το είδος του φυτού, έτσι ώστε να μην δημιουργούνται συνθήκες  ανταγωνισμού μεταξύ των φυτών. Θα ήταν χρήσιμο να επιτυγχάνεται εδαφοκάλυψη είτε από τα φυτά είτε από κάποιο άλλο υλικό ώστε να γίνεται οικονομία νερού και να αποφεύγονται τα ανεπιθύμητα ζιζάνια. Τις πρώτες μέρες εγκατάστασης του λαχανόκηπου χρειάζεται προσοχή στις επισκέψεις των πουλιών που μπορεί να ξεριζώσουν τα νεαρά φυτά καθώς ψάχνουν για τροφή. 
Είναι προτιμότερο να γίνονται συνδυασμοί φυτών και μάλιστα φυτών με διαφορετικά ύψη. Πχ. φασολάκια, πεπόνι, καρπούζι, κολοκύθι, αγγούρι, ντομάτα, πιπεριά,  μελιτζάνα. Συνήθως, τα φυτά που ανταποκρίνεται καλύτερα στις συνθήκες του τελευταίου ορόφου είναι προσαρμοσμένα στα ξηρά κλίματα με συμπαγές και ανθεκτικό σχήμα.  Επίσης είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα σχέδιο εναλλαγής καλλιεργειών ώστε ο λαχανόκηπος να δίνει προϊόντα όλο το χρόνο.
Σε ανεμόπληκτες στέγες είναι καλύτερα να επιλέγονται φυτά χαμηλού ύψους, για να αποφεύγονται οι τραυματισμοί ιδιαίτερα της νεαρής βλάστησης. Η παρουσία στηθαίου περιφερειακά  του δώματος προστατεύει τα φυτά από τις ριπές του ανέμου, σε περίπτωση όμως που δεν υπάρχει στηθαίο, ο ρόλος του αντικαθίσταται από ένα φυτικό φράχτη. 


Φωτο 3. Λαχανικά σε δώμα στο Ελληνικό Αττικής .Διακρίνεται το εδαφικό υπόστρωμα.

taratsokipos 014.jpgΗ λίπανση των φυτών γίνεται αποκλειστικά με οργανικό λίπασμα αργής αποδέσμευσης, σε καμιά περίπτωση δεν χρησιμοποιούμε χημικό λίπασμα στο λαχανόκηπο που βρίσκεται σε φυτεμένο δώμα. Επίσης λόγω αυξημένων αναγκών των φυτών για θρέψη είναι απαραίτητο μεγαλύτερο ποσοστό οργανικής ουσίας στο εδαφικό υπόστρωμα.    
Η μελέτη και η κατασκευή του φυτεμένου δώματος θα πρέπει να γίνει από γεωτεχνικό επιστήμονα και  εξειδικευμένα συνεργεία και βέβαια σύμφωνα  με τις προδιαγραφές (Αριθμ. οικ. 911/12/2011 -ΦΕΚ 14 Β/11-1-2012).  Η διαχείρισή του μπορεί να γίνει από τον χρήστη του κτιρίου προσφέροντάς του, καρπούς,  τη χαρά της ενασχόλησης και της δημιουργίας αλλά και ένα βιώσιμο περιβάλλον. Μην ξεχνάμε ότι τα μεγάλα αστικά κέντρα εξαντλούν πόρους από ολόκληρες περιοχές γύρω από αυτά για να τα τροφοδοτήσουν.
Η πράσινη στέγη μπορεί να γίνει πραγματικότητα και στο δικό σας χώρο, αποζημιώνοντας  σας σε πολλά επίπεδα και αλλάζοντας τη καθημερινότητά σας. Μην στερηθείτε τα πολλαπλά οφέλη της.

Κατσογιάννη Σταυρούλα
Γεωπόνος- αρχιτέκτων τοπίου

Το παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα Παραγωγή.