ΚΤΗΜΑ ΣΥΓΓΡΟΥ – ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ένας τόπος εκπαίδευσης

ΚΤΗΜΑ ΣΥΓΓΡΟΥ – ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Ένας τόπος εκπαίδευσης

            ‘Όταν αναφέρομαι στο κτήμα Συγγρού πολλοί είναι οι κάτοικοι του λεκανοπεδίου, φίλοι, γνωστοί, που μου λένε ότι αν και έχουν περάσει απέξω, δεν έχουν μπει ποτέ μέσα και δεν γνωρίζουν τι μπορεί να συμβαίνει μέσα σε αυτό. Το κτήμα Συγγρού λοιπόν βρίσκεται στα βόρεια προάστια, επί της λεωφόρου Κηφισίας, μεταξύ Αμαρουσίου και Κηφισιάς, στο ύψος  του ΚΑΤ. Έχει έκταση 970  ολόκληρα στρέμματα, από τα οποία τα 271 στρέμματα έχουν χαρακτηριστεί αγροτικά ενώ τα υπόλοιπα σαν δασική έκταση.

Ιστορικό

Ο Αντρέας Συγγρός αγόρασε το κτήμα στα μέσα του 19^ου αιώνα, μέσα σε αυτό έχτισε την εξοχική του κατοικία  και το διαμόρφωσε επηρεασμένος από το όραμα του Γεωργίου του Α΄ για το κτήμα στο Τατόι, με σκοπό πέρα από την αναψυχή, να δημιουργήσει ένα πρότυπο εκσυγχρονισμένο αγρόκτημα.

Το δάσος - κτήμα Συγγρού σήμερα ανήκει στο Κληροδότημα της Ιφιγένειας Συγγρού, συζύγου του Ανδρέα Συγγρού. Το 1921, με βάση τα οριζόμενα  στη διαθήκη της Ιφιγένειας Συγγρού, το ομώνυμο Κτήμα κληροδοτήθηκε στην τότε Ελληνική Γεωργική Εταιρεία, προκειμένου «να χρησιμεύει διαρκώς εις την µόρφωσιν καλών γεωργών και κηπουρών». Η Ελληνική και Γεωργική Εταιρία ιδρύθηκε το 1901, από  την πρωτοβουλία αστών και διανοούμενων της εποχής, και σκοπός της ήταν   να εκλαικεύσει τη γεωπονική επιστήμη και να βοηθήσει στη μεταφορά τεχνογνωσίας στους αγρότες του σχετικά νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Η ίδρυσή της και η λειτουργία της προηγήθηκε της ίδρυσης ανεξάρτητου υπουργείου Γεωργίας το 1917, της αγροτικής τράπεζας το 1929, των δύο γεωπονικών σχολών Αθήνας 1920 και Θεσσαλονίκης 1928. Τα πρώτα 20 έτη η εταιρεία αντιπροσωπεύεται στο διοικητικό της συμβούλιο από προσωπικότητες του πολιτικού κόσμου, οι οποίοι και προσδίδουν ένα φιλανθρωπικό προφίλ  απέναντι στους φτωχούς αγρότες της υπαίθρου.  Όλα θα αλλάξουν όταν γεωπονικό επιστημονικό δυναμικό θα αναλάβει ρόλο και θέση μέσα στην εταιρία και έτσι  θα ενισχυθεί η επιστημονική φυσιογνωμία της.

Την Γεωργική Εταιρεία θα διαδεχθεί ως διαχειριστής του Κληροδοτήματος Συγγρού το Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών (ΙΓΕ) το 1970, το οποίο διαχειρίζεται το Κληροδότημα και το Δάσος έως σήμερα.  

Το 1991, ολόκληρο το Δάσος Συγγρού χαρακτηρίσθηκε ως τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους και εύρεσης αρχαιολογικών ευρημάτων (ΦΕΚ ∆ 968).

Μέσα στο δασόκτημα Συγγρού ευρίσκονται σήμερα οι εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Γεωπονικών Επιστημών (γραφεία, θερμοκήπια, καλλιέργειες, κτίρια σεμιναρίων, χώρος στάθμευσης), το Γυμνάσιο και Λύκειο των Αναβρύτων με τις υποδομές τους (μαθητικό θέατρο, γήπεδα, γυμναστήριο, οικίσκοι – παλαιές κατοικίες καθηγητών, κλπ.), η ΕΠΑΣ Συγγρού,  ένα ΤΕΕ με ειδικότητες γεωργικής εκπαίδευσης, καθώς και τα δύο διατηρητέα μνημεία του: η Βίλλα Συγγρού – κτίσμα του Τσίλλερ και ο νεογοτθικός ναός του Αγ. Ανδρέα. 

Φωτ.1 Ο πύργος του Συγγρού σήμερα όπου στεγάζει τα γραφεία του ΙΓΕ

Φωτ.2 Ο πύργος του Συγγρού, ερειπωμένος, πριν μερικά χρόνια

Εκπαίδευση στο κτήμα

Πέρα όμως από την ομορφιά και τη φυσικότητα του τοπίου, πέρα από το γεγονός ότι το κτήμα Συγγρού αποτελεί καταφύγιο ζωής για τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής και την αναγκαιότητα ύπαρξής του για τους κατοίκους των γύρω δήμων, η εκπαιδευτική προσφορά του Ινστιτούτου Γεωπονικών  Επιστημών είναι μοναδική και δεν έχει αλλάξει χαρακτήρα 115 χρόνια από την ίδρυσή του. Ο στόχος του παραμένει αναλλοίωτος, να παρέχει αγροτική, επαγγελματική εκπαίδευση και επιμόρφωση, το μόνο που έχει αλλάξει είναι τα σύγχρονα μέσα διδασκαλίας και εκπαίδευσης των μαθητευόμενων καθώς και ο διευρυμένος κύκλος μαθημάτων με νέα μαθήματα σύμφωνα με τις ανάγκες της εποχής. Έχουν προστεθεί μαθήματα σαλιγκαροτροφίας, αρωματικών φυτών, κατασκευής φυτεμένων δωμάτων, παρασκευής φυτικών καλλυντικών, βιολογικής γεωργίας, ποτοποιίας, καλλιέργειας μανιταριών, τυποποίησης αγροτικών προιόντων, εναλλακτικές καλλιέργειες, ανθοδετικής και πολλά ακόμα. Τελευταία προσφέρει δωρεάν μαθήματα κηποτεχνίας και συστημάτων άρδευσης  και  σε ανέργους.

Ο μεγάλος αριθμός των μαθητών που κατακλύζει κάθε μέρα τις αίθουσες διδασκαλίας του ΙΓΕ αποδεικνύει την αναγκαιότητα συνέχισης της λειτουργίας του. Ιδιαίτερα σήμερα που κάποιοι προσπαθούν να αποπροσανατολίσουν και να εκμεταλλευτούν την ανάγκη του αστικού πληθυσμού για επιμόρφωση σε αγροτικά και κηποτεχνικά θέματα. 

Φωτ. 3 Μαθήματα μελισσοκομίας 

Φωτ. 4 Εμβολιασμός δέντρων

Φωτ. 5  Μαθήματα εκτροφής σαλιγκαριών

Φωτ. 6  Καλλιέργεια αρωματικών στο κήπο του πύργου

Φωτ. 7  Στον αμπελώνα διατηρούνται δυσεύρετες  ποικιλίες 

Φωτ. 8 Ο αμυγδαλεώνας 

Φωτ. 9  Σκιερή γωνιά για χαλάρωση

Φωτ. 10  Δεξαμενή νερού που καλύπτει τις ανάγκες σε άρδευση 

Φωτ. 11  Το κελάρι της οικογένειας  Συγγρού  όπως  διασώζεται μέχρι σήμερα

Φωτ. 12 Ο Αντρέας Συγγρός εξακολουθεί να επιβλέπει το κτήμα

Η βλάστηση του κτήματος

Το δασόκτημα ξετυλίγεται σιγά σιγά στα μάτια του επισκέπτη καθώς μετακινείται μέσα σε αυτό ενώ τα καμπύλα μονοπάτια και η θέα των πλευρικών χώρων δημιουργούν συχνά την αίσθηση του αποπροσανατολισμού. Οι εικόνες παίρνουν τη μορφή γραφικών σκηνών που εξελίσσονται σε επίπεδα διαφορετικού βάθους, ενώ οι οπτικές γωνίες οριοθετούνται από ομάδες δέντρων ή θαμνότοπους. Η επιτυχία του χώρου θεωρώ ότι έχει να κάνει με τη φυσικότητά του, την ανεπιτήδευτη διαμόρφωσή, τις αντιθέσεις των μορφών, των συνθέσεων, των χρωμάτων, τις εποχιακές εναλλαγές, με τις εκπλήξεις που αποκαλύπτονται σταδιακά. Το κτήμα-πάρκο θα το χαρακτηρίζαμε σαν ένα φυσικό τοπίο, ένα τοπίο που συναντά κανείς στο ύπαιθρο, με ανοιχτά λιβάδια, συστάδες δέντρων, σκιερά μονοπάτια, ξέφωτα, αγροτικές εκτάσεις. Έχει μια καθαρότητα και μια ελευθερία που πηγάζει από την απλή, φυσική, και αληθινή του διάσταση. 

Στο δασωμένο τμήμα του κτήματος συναντώνται κυρίως χαλέπιος πεύκη, κυπαρίσσια, σκίνα, πουρνάρια, λαδανιές. Τα μεγάλα ξέφωτα, τα σκιερά μονοπάτια φιλοξενούν καθημερινά κατοίκους των γύρω περιοχών και μαθητές. Στους κήπους γύρω από τα κτήρια συναντούνται και φυτά με καλλωπιστικό χαρακτήρα φοίνικες, αγγελικές, μυρτιές, πικροδάφνες, πυράκανθα, τριανταφυλλιές, ακακίες, λιγούστρα, ενώ τον αγροτικό χαρακτήρα του κτήματος ενισχύουν εκτάσεις με ελιές, αμυγδαλιές, φυστικιές, αμπέλια. Στο νοτιοδυτικό άκρο του κτήματος βρίσκονται δύο μεγάλα πουρνάρια,Quercus coccifera, που αποτελούν τοπόσημα μιας και κατά την παράδοση από αυτό το σημείο φόρτωνε τα κιούπια του με νερό ο Σπύρος Λούης, που ως γνωστόν ήταν νερουλάς.

Φωτ. 14 Πουρνάρι, Quercus coccifera, μεταξύ της εκκλησίας του Αγ. Αντρέα και του πύργου

Φωτ. 15  Ένας ιδιαίτερος στίβος που οριοθετείται από πυκνή βλάστηση

Στο κτήμα βρίσκουν καταφύγιο πολλά φυτικά είδη, στοιχεία με τη πιο  αντιπροσωπευτική  χλωρίδα παραθέτω στον παρακάτω πίνακα.   Τα στοιχεία της χλωρίδας συγκεντρώθηκαν από επιτόπιες καταγραφές και από μελέτες της περιοχής.

Επιστημονική Ονομασία	Κοινή Ονομασία
Cercis siliquastrum	Κουτσουπιά
Ceratonia siliqua	Χαρουπιά
Cupressus sempervirens	Κυπαρίσσι
Cupressus arizonica	Κυπαρίσσι γλαυκό
Eucalyptus camaldulensis	Ευκάλυπτος
Pinus halepensis	Πεύκο
Prunus amygdalus	Aμυγδαλιά
Querqus coccifera	Πουρνάρι
Quercus macrolepis	Βελανιδιά
Salix alba	Ιτιά
Pistacia vera	Φιστικιά
Melia azederach	Μελία
Ficus carica	Συκιά
Morus sp	Μουριά
Pyrus amygdaliformis	Γκορτσιά
Olea europaea	Eλιά
Phoenix canariensis	Φοίνικας
Robinia pseudacacia	Ακακία ροβίνια
Fraxinus ornus	Φράξος
Euphorbia helioscopia	Ευφορβία
Laurus nobilis	Δάφνη Απόλλωνος
Nerium oleander	Πικροδάφνη
Arbutus unedo	Kουμαριά
Pistacia lentiscus	Σκίνος
Pittosporum tobira	Aγγελική
Rhamnus alaternus	Ράμνος
Cistus creticus	Λαδανιά
Cistus monspeliensis	Λαδανιά
Coridothymus capitatus	Θυμάρι
Allium nigrum	Αγριοκρέμμυδο
Anthemis arvensis	Ανθεμιδα
Anthyllis hermanniae	Αλογοθύμαρο
Anemone coronaria	Ανεμώνη
Asparagus acutifolius	Σπαράγγι
Bromus madritensis
Bromus sterilis	Αγριοβρώμη
Calentula anversis	Καλέντουλα
Chamomila recutita	Χαμομήλι
Chrysanthemum coronarium	Aγριομαργαρίτα
Cyclamen hederifolium	Κυκλάμινο
Erica manipuliflora	Ρείκι
Eruca vecicaria	Ρόκα
Genista acanthoclada	Αφάνα
Geranium lucidum	Αγριογεράνι
Globularia allypum	Στουρέκι
Hordeum murinum	Αγριοκρίθαρο
Hypericum empetrifolium	Υπέρικο
Malva sylvestris	Μολόχα
Osyris alba	Όσυρις η λευκή
Sinapis alba	Σινάπι
Smilax aspera	Σμίλη
Thymelaea tartonraira	Φυνοκαλιά
Vicia sativa	Αγριόβικος
Papaver Rhoeas	Παπαρούνα
Chamomilla sp	Χαμομήλι

  Το κτήμα ακόμα και για αυτούς που δεν το επισκέπτονται συχνά ή και καθόλου, ακόμα και για αυτούς που το προσπερνάνε από τη λεωφόρο Κηφισιάς, ή για αυτούς που κατοικούν στην ευρύτερη περιοχή είναι εξίσου σημαντικό.

Η συνεισφορά του στον καθαρισμό της ατμόσφαιρας από τους αέριους  ρύπους και τα σωματίδια είναι πολύ μεγάλη. Το γεγονός ότι οι φυτοκοινωνίες του αγροτικού και περιαστικού τοπίου της πόλης εισέρχονται μέσα στο κτήμα και βρίσκουν καταφύγιο πάνω στο πρόσφορο έδαφος του, ενισχύοντας την αστική βιοποικιλότητα, είναι πολύ σημαντικό για την οικολογική ισορροπία της πόλης μας. Αλλά και η βελτίωση της βιοκλιματικής λειτουργίας, της γύρω δομημένης  περιοχής, σίγουρα οφείλεται στην παρουσία της βλάστησης μέσα στο κτήμα, στις σκιασμένες εκτάσεις, στην εξατμισοδιαπνοή, στην απουσία πλακοστρωμένων επιφανειών, στην αύξηση του υδατικού ισοζυγίου του εδάφους μέσω της υδατοπερατότητας του.

 Το κτήμα Συγγρού θα μπορούσε να βελτιωθεί σε  πολλά επίπεδα  γιατί αποτελεί στοιχείο ζωντανό, εξελίξιμο, υποκείμενο στους νόμους της φύσης. Παράλληλα όμως το κτήμα Συγγρού εξυπηρετεί οικολογικούς, κοινωνικούς και κυρίως εκπαιδευτικούς σκοπούς. Για το λόγο αυτό η διατήρηση και δημιουργία τέτοιων οικοσυστημάτων μέσα και γύρω από τις πόλεις αποτελεί αναγκαιότητα αλλά και  απαίτηση της σύγχρονης κοινωνίας και για όλους αυτούς τους λόγους θα πρέπει να προστατεύεται.

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος – Αρχιτέκτων τοπίου