Συμμετέχει, μελετά, αρθρογραφεί, ταξιδεύει, ενημερώνεται με στόχο να προσφέρει όσο μπορεί στην αναβάθμιση του τοπίου που μας περιβάλλει.

Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2014

Επαναπροσδιορισμός του αγροτικού τοπίου

Επαναπροσδιορισμός του αγροτικού τοπίου
Αγροτικά τοπία χαρακτηρίζονται  εκτάσεις που καταλαμβάνονται  από καλλιέργειες, λιβάδια και φυσική βλάστηση. Δημιουργήματα των αγροτικών πληθυσμών, που μεταβάλλονται  κάτω από την επίδραση της εξέλιξης των τεχνικών, της αγροτικής πολιτικής, των προγραμμάτων των αγροτών, καθώς και της αντίληψης που έχουν διαμορφώσει οι πληθυσμοί που κατοικούν σε αυτά. (Μπεόπουλος Ν., 2010)

Το αγροτικό τοπίο της χώρας μας έχει επηρεάσει η αγροτική πολιτική των τελευταίων χρόνων, που έχει προκαλέσει αλλαγές στην οικονομία, την κοινωνική συνοχή, την πολιτιστική ταυτότητα της αγροτικής κοινωνίας. Ο αγροτικός κόσμος, στη πλειοψηφία του,  τις τελευταίες δεκαετίες, συρρικνώθηκε και  έχασε τα χαρακτηριστικά του, ενσωματώθηκε στα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα, o παραδοσιακός  αγρότης (χωρικός), εργάτης γης, εξελίχθηκε σε επιχειρηματία ή σε υπάλληλο που ασκεί συμπληρωματικά τα αγροτικά του καθήκοντα.
Επιπτώσεις στο αγροτικό τοπίο
Μέτρα που εφαρμόστηκαν, από  το Β’ παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και σήμερα, όπως αναδασμοί, αποξηράνσεις υδάτινων όγκων, εξαφάνιση φυτοφρακτών, αιολικά πάρκα, αγροτικά φωτοβολταικά, εγκατάσταση χωματερών, λατομεία, αλλά και φυσικές καταστροφές (φωτιές, πλημύρες),  επέδρασαν καταλυτικά στην εικόνα της αγροτικής υπαίθρου.

Οι αναδασμοί στην Ελλάδα ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1950 και λειτούργησαν σαν μέσο εκσυγχρονισμού της ελληνικής γεωργίας. Μέχρι το 1992 αναδασμοί είχαν γίνει σε 1595 χωριά και το 22% της αγροτικής γης είχε αναδιανεμηθεί. Εκτός όμως από  πλεονεκτήματα το μέτρο επηρέασε την εικόνα του τοπίου, εκεί που υπήρχε ένα φυσικό ανάγλυφο, με φυσική βλάστηση, καλλιεργημένες εκτάσεις, ρέματα, ο τόπος ισοπεδώθηκε, φυσική βλάστηση εκριζώθηκε, οι αγροτικοί δρόμοι άλλαξαν χάραξη, έγινε επαναδιάταξη των ρεμάτων.  Ο αναδασμός όμως εκπαίδευσε τον αγρότη να μην εκτιμά την ιδιαιτερότητα του φυσικού τοπίου, γιατί δεν είχε κανένα οικονομικό αντίκρισμα για αυτόν, ακόμα και ένα δέντρο να υπήρχε στο χωράφι θα το ξερίζωνε με το σκεπτικό ότι σκίαζε τη καλλιέργεια.
Το έργο της αποξήρανσης  έδινε βάρος στην αγροτική ανάπτυξη και οδήγησε στην  εξυγίανση των ελωδών περιοχών από την ελονοσία. Η αποξήρανση λιμνών (Κωπαίδα, Κάρλα, Αγουλινίτσα, Γιανιτσών, Ξυνιάδας) από ότι διαπιστώνεται μετά από χρόνια, εξετάζοντας και το παράγοντα περιβάλλον,   δεν απέφερε τελικά θετικές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές  αλλαγές στους τόπους που εφαρμόστηκαν. Το νερό  φεύγοντας πήρε μαζί του ζωή, πανίδα, χλωρίδα, γέννησε  νοσταλγία από εικόνες και βιώματα των κατοίκων. Με την υποβάθμιση του τοπίου τους στέρησε από εναλλακτικές ευκαιρίες δραστηριοποίησης μέσω της ανάπτυξης του αγροτουρισμού και του φυσιολατρικού τουρισμού  .
Η παρουσία φυτοφραχτών  ανάμεσα στη γεωργική γη, εξασφαλίζει συγκράτηση νερού, προστασία από τη διάβρωση, καταφύγιο ζωής, εξυγίανση, και σίγουρα προσφέρει πιο ποιοτικό τοπίο. Προστατεύουν  το αγρόκτημα με τη μείωση της οπτικής εισβολής του αυτοκινητόδρομου αλλά και στο οπτικό πεδίο των οδηγών προβάλλεται περισσότερο το τοπίο. Το ΥΠΑΑΤ πριν  μερικά χρόνια, αποσπασματικά επιδότησε  τη διατήρηση και αποκατάσταση φυτοφρακτών στους νομούς Έβρου και Ιωαννίνων.
Εν τω μεταξύ η μετανάστευση, η ερήμωση των ορεινών οικισμών, η πολυαπασχόληση, η εντατικοποίηση της παραγωγής, οι κοινοτικές επιδοτήσεις μετέβαλλαν το τοπίο της  ελληνικής  υπαίθρου.

Η κυριαρχία του κάμπου;
Έτσι φτάσαμε στο σημείο να πιστεύουμε ότι ο τόπος μας είναι φτωχός, άγονος και ξερός και  ας διαθέτει μια από τις πιο  πλούσιες χλωρίδες με τουλάχιστον  700 ενδημικά είδη. Το βουνό εγκαταλείφθηκε από τους αγρότες, οι ημιορεινές περιοχές καλλιεργούνται μερικώς από ξερικές καλλιέργειες, ενώ η κύρια αγροτική παραγωγή μετατοπίστηκε στον κάμπο και μαζί με αυτή και οι κατοικίες των αγροτών.  Στις πεδιάδες λόγω της εντατικοποίησης της παραγωγής  και των αναγκών της, αναπτύχθηκαν νέες τεχνολογίες, έργα υποδομής, θερμοκηπιακές καλλιέργειες με αποτέλεσμα οι αγρότες να αποκτήσουν μεγαλύτερη οικονομική δυνατότητα, τα χωριά τους όμως έχασαν το παραδοσιακό τους χρώμα, τα σπίτια τους, στη προσπάθειά τους να γίνουν πιο σύγχρονα, γίνονται κουτιά, το άμεσο περιβάλλον τους υποβαθμίζεται αισθητικά και περιβαλλοντικά.   Ισοπεδώθηκε η διαφορετικότητα, οι αγρότες  απαρνήθηκαν  τα υπέροχα μικροτοπία  του τόπου τους, στραφήκαν σε μονοκαλλιέργειες, εγκαταλείψαν  τις παραδοσιακές ποικιλίες, ανέπτυξαν σχέδια καλλιεργητικά που εξάντλησαν τους πόρους, υποβάθμισαν το περιβάλλον, δείγμα έλλειψης εκπαίδευσης και κοντόφθαλμης αγροτικής πολιτικής.
Από το 1970 αρχίζουν να μπαίνουν ζητήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, στη καθημερινότητά μας όπως  η ρύπανση των υδροφόρου ορίζοντα  από  νιτρικά άλατα,  η διάβρωση των εδαφών, η ρύπανση από φυτοφάρμακα, η μείωση της βιοποικιλότητας.


Η ανάγκη για ποιοτικό περιβάλλον
Μια σειρά  γεωργοπεριβαλλοντικών μέτρων προκηρύσσονται κατά διαστήματα, που περιλαμβάνουν δράσεις ενίσχυσης που αφορούν μεταξύ άλλων: τη βιολογική γεωργία, τη βιολογική κτηνοτροφία, τη μείωση της νιτρορύπανσης, την προστασία απειλούμενων αυτόχθονων φυλών αγροτικών ζώων, τη διατήρηση ντόπιων ποικιλιών, τη διατήρηση και αποκατάσταση φυτοφρακτών, τη διαχείριση παραλίμνιων εκτάσεων του δικτύου Natura 2000, τη διατήρηση και ανακατασκευή αναβαθμίδων, τη διατήρηση γεωργικών εκτάσεων για την προστασία ειδών άγριας πανίδας  θα μπορούσαν να δώσουν άλλη διάσταση στο αγροτικό περιβάλλον .
Ο ερχομός της κρίσης  επαναπροσδιόρισε την αντίληψή μας για τον αγροτικό τόπο. Αναζητώντας εναλλακτικούς τρόπους απασχόλησης και παραγωγής, ανακαλύπτουμε ότι το αγροτικό τοπίο μπορεί να είναι ένας άσσος στο μανίκι. Οι αγροτικές εκτάσεις δεν χαρακτηρίζονται πλέον σαν αγροτεμάχια μετατρέπονται σε δημόσιο αγαθό που προσφέρονται για αναψυχή, κατοικία, αγροτουρισμό. Ο σύγχρονος αγρότης καλείτε να κάνει το τόπο του πιο δελεαστικό, να  συνδυάσει δραστηριότητες που θα του προσφέρουν εναλλακτικές ευκαιρίες απασχόλησης. Το ποιες θα είναι αυτές είναι αποτέλεσμα μελέτης του κάθε τόπου και των δυνατοτήτων που διαθέτει.  Η ανασυγκρότηση του αγροτικού τοπίου θα παίξει πρωταρχικό ρόλο προς αυτή τη κατεύθυνση και θα μπορούσε να ενταχθεί στην πολιτική της νέας ΚΑΠ.
Ζητούμενο είναι πρώτα από όλα η διατήρηση και προστασία παραδοσιακών τοπίων και καλλιεργειών όπως το μοναδικό ίσως παράδειγμα, που εφαρμόζεται, της  Προστασίας του  Παραδοσιακού Ελαιώνα της Άμφισσας που ανήκει στο Δελφικό Τοπίο. Η εκπαίδευση των αγροτών σε θέματα περιβαλλοντικής διαχείρισης του τόπου τους, η αποκατάσταση του τραυματισμένου τοπίου από άλλες χρήσεις (λατομεία, χωματερές κλπ), η δημιουργία φυτοφραχτών κατά μήκος της γεωργικής γης, η  σύνδεση αγροτικών εκτάσεων με τοπικά σημεία αναφοράς, η απομόνωση της αγροτικής γης από το οδικό δίκτυο μέσω φυτεύσεων, η σύνδεση τυχόν αξιόλογων ανθρωπογενών ή φυσικών σχηματισμών του περιβάλλοντος τοπίου με οικισμούς μέσω μονοπατιών, ενίσχυση των βιοτόπων με φυτεύσεις, η ανάδειξη της γεωμορφολογίας κλπ.  αποτελούν μια σειρά προτάσεων για την αναβάθμιση του αγροτικού περιβάλλοντος και εισοδήματος που πρόσφατα δημοσίευσε η ΠΕΕΓΕΠ (Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Γεωτεχνικών και Επιχειρήσεων Πρασίνου). (http://biokipos.blogspot.gr/2014/01/blog-post_25.html). Ο ρόλος των γεωπόνων θα είναι καθοριστικός τόσο στην εκπαίδευση του αγροτικού κόσμου, όσο και στη διαμόρφωση και υλοποίηση προτάσεων για την αναβάθμιση του τόπου τους.
 Οι τοπικές κοινωνίες γνωρίζουν πολύ καλά ότι ενισχύοντας τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα του τοπίου τους μπορούν να βγουν κερδισμένοι, παράγοντας ποιοτικά προϊόντα, παρέχοντας αξιόπιστες υπηρεσίες, εξασφαλίζοντας καλύτερο επίπεδο ζωής  και δημιουργώντας τις  προϋποθέσεις παραμονής στον τόπο τους.  

Κείμενο-φωτο
Κατσογιάννη Σταυρούλα
Γεωπόνος-αρχιτέκτων τοπίου

Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία
1.    Μπεόπουλος, Ν. (1996), «Περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την εφαρμογή του αναδασμού στην ημιορεινή ζώνη»,
2.    Μπεόπουλος, Ν. (2010), «Σε αναζήτηση του ελληνικού τοπίου»
3.    Στογιάνος Μ. (2014), «Θέσεις και προτάσεις της ΠΕΕΓΕΠ για την βελτίωση του αγροτικού περιβάλλοντος και εισοδήματος»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου